Dante: Incipit Vita nova
di Antonio Sparzani
Domani, 25 marzo, viene definito Dantedì, perché i valenti dantisti ritengono che il viaggio di Dante all’Inferno sia cominciato, nella smisurata e straordinaria fantasia del poeta, o magari nella realtà, non si può mai sapere, il 25 marzo. Mi propongo di mettere qui su Nazione Indiana, una volta al mese, dei piccoli frammenti di tutta la produzione di Alighieri Durante, detto Dante, senza commenti, che tanto dentro e fuori la rete se ne trovano innumeri, ma solo per il puro piacere di riassaporare, magari con qualche fatica, la dantesca lingua; invito chi vuole a leggerli adagio, a bassa o ad alta voce, come meglio crede, e a farseli scorrere nella testa. Comincio, in ordine temporale, con l’inizio della Vita Nuova, scritta tra il 1292 e il 1293, poco tempo dopo la morte di Beatrice (o Bice) Portinari, cui l’opera è dedicata. Ecco qua:
I
In quella parte del libro de la mia memoria, dinanzi a la quale poco si potrebbe leggere, si trova una rubrica la quale dice: Incipit vita nova. Sotto la quale rubrica io trovo scritte le parole le quali è mio intendimento d’asemplare in questo libello; e se non tutte, almeno la loro sentenzia.II
[I] Nove fiate già appresso lo mio nascimento era tornato lo cielo de la luce quasi a uno medesimo punto, quanto a la sua propria girazione, quando a li miei occhi apparve prima la gloriosa donna de la mia mente, la quale fu chiamata da molti Beatrice, li quali non sapeano che si chiamare. Ella era in questa vita già stata tanto, che ne lo suo tempo lo cielo stellato era mosso verso la parte d’oriente de le dodici parti l’una d’un grado, sì che quasi dal principio del suo anno nono apparve a me, ed io la vidi quasi da la fine del mio nono. Apparve vestita di nobilissimo colore, umile ed onesto, sanguigno, cinta e ornata a la guisa che a la sua giovanissima etade si convenia. In quello punto dico veracemente che lo spirito de la vita, lo quale dimora ne la secretissima camera de lo cuore, cominciò a tremare sì fortemente che apparia ne li mènimi polsi orribilmente; e tremando, disse queste parole: «Ecce deus fortior me, qui veniens dominabitur mihi». In quello punto lo spirito animale, lo quale dimora ne l’alta camera ne la quale tutti li spiriti sensitivi portano le loro percezioni, si cominciò a maravigliare molto, e parlando spezialmente a li spiriti del viso, sì disse queste parole: «Apparuit iam beatitudo vestra». In quello punto lo spirito naturale, lo quale dimora in quella parte ove si ministra lo nutrimento nostro, cominciò a piangere, e piangendo, disse queste parole: «Heu miser, quia frequenter impeditus ero deinceps!». D’allora innanzi dico che Amore segnoreggiò la mia anima, la quale fu sì tosto a lui disponsata, e cominciò a prendere sopra me tanta sicurtade e tanta signoria per la vertù che li dava la mia imaginazione, che me convenia fare tutti li suoi piaceri compiutamente. Elli mi comandava molte volte che io cercasse per vedere questa angiola giovanissima; onde io ne la mia puerizia molte volte l’andai cercando, e vedèala di sì nobili e laudabili portamenti, che certo di lei si potea dire quella parola del poeta Omero: Ella non parea figliuola d’uomo mortale, ma di Deo. E avegna che la sua imagine, la quale continuamente meco stava, fosse baldanza d’Amore a segnoreggiare me, tuttavia era di sì nobilissima vertù, che nulla volta sofferse che Amore mi reggesse sanza lo fedele consiglio de la ragione in quelle cose là ove cotale consiglio fosse utile a udire. E però che soprastare a le passioni e atti di tanta gioventudine pare alcuno parlare fabuloso, mi partirò da esse; e trapassando molte cose, le quali si potrebbero trarre de l’esemplo onde nascono queste, verrò a quelle parole le quali sono scritte ne la mia memoria sotto maggiori paragrafi.
4 Commenti
I commenti a questo post sono chiusi
Mia versione in albanese:
I
Në atë pjesë të librit të kujtesës sime para së cilës pakogjë u lexuakësha, gjendet kaptina: Incipit vita nuova. Nën këtë kryerresht gjej të shkruara fjalët të cilat kam për qëllim t’i kopjoj në këtë ble e, në mos të gjitha, së paku thelbin e tyre.
II
[I] Nëntë herë bash pas lindjes sime qielli i dritës me rrotullim të vet ish kthyer në të njëjtën pikë pothuaj, kur syve të mi iu shfaq së pari vasha e lavdishme e mendjes sime, e cila prej të shumtëve u quajt Beatriçe, edhe prej atyre që nuk e kuptonin pse ashtu quhej. Ndërkaq kish qenë ajo aq gjatë në këtë jetë, sa qielli i yjëzuar lëvizur kish kah lindja të dymbëdhjetën pjesë të gradës, pra ajo m’u shfaq pothuaj në fillim të motit të saj të nëntë dhe unë e pashë pothuaj në fund të së nëntit motit tim. Më erdh e veshur me më të fismen e ngjyrave, të përkorë dhe të duhur, me të kuqen alle, ngjeshur e qëndisur brezin siç ia kënda moshës së saj të njomë. Atypari, dhe them atë që është, shpirti jetësor, i cili banon në më të fshehtën dhomë të zemrës, aq fort filloi të fërgëllojë sa shihej ajo llahtari edhe në dejet më të imta; dhe duke u dridhur foli këto fjalë: Ecce deus fortior me, qui veniens dominabitur michi. Atypari shpirti frymor, i cili banon në dhomën e lartë në të cilën tërë shpirtrat shqisorë sjellin ndjesitë e tyre, fort u mrekullua, e duke i folur veçmas shpirtrave pamorë, tha këto fjalë: Apparuit iam beatitudo vestra. Atypari shpirti natyror, i cili banon në anën ku haja bluhet, zuri të qajë e tha mes lotësh këto fjalë: Heu miser, quia frequenter impeditus ero deinceps! Mund të them se qysh atëherë Dashuria fitoi fronin në zemrën time, e cila shpejt iu bë besnike, dhe ai mbretëroi me aq siguri e madhështi falë forcës që i kallte përfytyrimi im, sa më mbetej veç t’i përmbushja kënaqësitë. Shpeshherë më urdhëronte të rrekesha ta shoh këtë engjëllushe; dhe unë në fëmijërinë time rëndom vajta ta kërkoj, dhe aq fisnike e hirplotë më ngjante në të sjella sa, padyshim, asaj i shkonin fjalët e Homerit: “Jo bijë njeriu, po bijë hyu qenka”. Dhe ndonëse shëmbëllesa e saj, që pa prajë strukej meje, i falte Dashurisë guxim për të më sunduar, prapë kish veti aq të kulluara sa kurrë nuk la që Dashuria të më zotëronte pa këshillën besnike të arsyes për ato gjëra ku kjo këshillë do të ish dobiprurëse. E meqë të zgjatesh për veprat e gjakimet e gjithaq djalërie ngjakësh përrallje, po i lë ato mënjanë; dhe, duke kapërcyer mjaft gjëra të cilat mund të nxirreshin nga gjedhja ku e marrin trajtën, po kthehem te fjalët që në kujtesën time janë shkruar nën kryerradhë më të vlera.
ma grazie, caro Arben Dedja! Se altri volessero mettere una traduzione di Dante nella loro lingua, io ne sarei molto contento!
E la nostra versione collettiva (gruppo CIRCE – Sorbonne Nouvelle) in francese :
Il est, dans cette partie du livre de ma mémoire avant laquelle peu de chose pourrait se lire, un titre rouge qui dit : Incipit Vita Nova. Et sous ce titre rouge, je trouve écrits les mots que j’ai résolu de transcrire dans ce petit livre, sinon tous, du moins leur substance. [2] Neuf fois déjà depuis ma naissance le ciel de la lumière était revenu dans sa giration à un presque même point, quand apparut devant mes yeux pour la première fois la glorieuse dame de ma pensée, que bien des gens appelèrent Béatrice sans savoir la valeur de ce nom. [3] Elle était restée en cette vie aussi longtemps que le Ciel Étoilé met à se mouvoir vers l’orient de la douzième partie d’un degré, si bien qu’au début presque de sa neuvième année elle m’apparut, et je la vis presque à la fin de ma neuvième année. [4] Elle apparut vêtue de couleur très noble, d’un rouge sang humble et honnête, avec la ceinture et les ornements qui convenaient à son très jeune âge. [5] En cet instant, je dis en vérité que l’esprit vital, qui demeure dans la très secrète chambre du cœur, commença de trembler si violemment que les pulsations s’en faisaient sentir terriblement dans mes plus petites veines et, tremblant, il dit ces mots : « Ecce Deus fortior me, qui veniens dominabitur michi! ». [6] En cet instant, l’esprit animal, qui demeure dans la haute chambre où tous les esprits sensitifs portent leurs perceptions, commença de s’émerveiller fort et, s’adressant spécialement aux esprits de la vue, dit ces mots : « Apparuit iam beatitudo vestra! » . [7] En cet instant, l’esprit naturel, qui demeure là où se répartit notre nourriture, commença à pleurer et, pleurant, dit ces mots : « Heu, miser, quia frequenter impeditus ero deinceps! » . [8] Dès lors, je dis qu’Amour domina mon âme, qui lui fut tout aussitôt épouse, et il commença à prendre sur moi, par la force que lui donnait mon imagination, une telle assurance et une telle domination qu’il me fallait obéir complètement à toutes ses volontés. [9] Il me commandait bien des fois de chercher à voir cette si jeune ange ; aussi dans mon enfance, bien des fois, je l’allai cherchant, et je lui voyais de si nobles et louables manières que d’elle assurément on pouvait dire le mot du poète Homère : « Elle ne semblait pas fille d’homme mortel, mais de Dieu ». [10] Et bien que son image, qui m’accompagnait sans cesse, assurât l’orgueilleuse emprise d’Amour sur moi, cette image pourtant était douée d’une si noble vertu qu’elle ne souffrit jamais qu’Amour me gouvernât sans le fidèle conseil de la Raison dans les choses où ce conseil était utile à entendre. [11] Et, parce qu’à s’étendre sur les sentiments et les actions d’un âge si jeune on semble raconter des fables, je m’en éloignerai et, passant sur bien des choses que je pourrais tirer de l’Exemplaire d’où j’extrais celles-ci, j’en viendrai à ces mots écrits dans ma mémoire sous de plus grandes marques de paragraphes.
(ed. Classiques Garnier, 2011)
Gran bella idea, Antonio Sparzani.
Dante non intermediato, “per il puro piacere di riassaporare, magari con qualche fatica, la dantesca lingua”.
Ma illusione rovinata già da subito, al primo commento… Albanese, francese! E in swahili no? Ed in inglese, nella variante US (“mi raccomando, non UK!!!”).
Non riusciamo a resistere all’operatore culturale che è dentro di noi.